Το παρακάτω κείμενο βασίζεται στην έκδοση: Μπλιώνης Γ. 1996. Τα ρέματα της Θεσσαλονίκης. Έκδοση του Συνδέσμου Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Μείζονος Θεσσαλονίκης.

Α. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΡΕΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥΣ

Οι ιδρυτές της Θεσσαλονίκης δεν διάλεξαν τυχαία την τοποθεσία της πόλης. Εκτός από τον φυσικό κόλπο στα πόδια της και τους δασωμένους λόφους στα νώτα της, είχε δίπλα της και πολυάριθμες ρεματιές που έκαναν την περιοχή να σφύζει από ζωή.

Οι ανάγκες ύδρευσης της πόλης καλύπτονταν από αρχαιοτάτων χρόνων, μέσω υδραγωγών, από πηγές του Χορτιάτη. Το νερό των ρεμάτων που κυλούσαν από τις πλαγιές του βουνού είχε αξιοποιηθεί με την κατασκευή νερόμυλων. Ιχνη αυτών των σειρών νερόμυλων συναντάμε και σήμερα ακόμη, στο Πλατανόρεμα και το Ελαιόρεμα, ανατολικά της πόλης. Εκεί βρίσκονταν και το μεγαλύτερο συγκρότημα με 25 νερόμυλους. Ίχνη βρίσκουμε και στο ρέμα Πολίχνης, όπου έχουν εντοπισθεί ως τώρα 12 νερόμυλοι, χωρίς οι έρευνες να έχουν ολοκληρωθεί κι ενώ το φυσικό περιβάλλον της περιοχής υφίσταται ταχύτατες αλλαγές (Σαξιαμπάνη, 1994).
Τα ρέματα της δυτικής περιοχής

Ο υγρότοπος του Αλιάκμονα, Λουδία, Αξιού και της πρώην λίμνης των Γιαννιτσών συνεχίζονταν με τα έλη του Γαλλικού και του Δενδροπόταμου κι έφτανε ως τις δυτικές πύλες. Σύμφωνα με τον Κ. Μοσκώφ (1974), "εδώ στα πρόθυρα της πόλης, εκτείνεται έλος ως τα 1870, η Μπάρα, εστία ελονοσίας πρώτα, κατόπιν οίκων επί πληρωμή τέρψης". Ο Χ. Ζαφείρης, περιγράφει τη Μπάρα ως μικρή φυσική λίμνη με στάσιμα νερά την οποία τροφοδοτούσε ο Λοξός Λάκκος (Egri Dere, αργότερα γνωστός ως χείμαρρος του στρατοπέδου Π. Μελά) που ξεκινούσε από την Ακρόπολη.

Τις επόμενες δεκαετίες θα έρθει ο σιδηρόδρομος. Το 1871, γίνεται η σύνδεση με τα Σκόπια ενώ 17 χρόνια αργότερα, το 1888, η γραμμή θα καταλήξει στο Βελιγράδι, αποκαθιστώντας έτσι τη σιδηροδρομική επικοινωνία της Θεσσαλονίκης με όλα τα κέντρα της Ευρώπης. Ακολουθεί η σύνδεση με τη Φλώρινα (1893), το Μοναστήρι (1894) και το Δεδέαγατς, τη σημερινή Αλεξανδρούπολη (1896), όπου θα συναντήσει και τη γραμμή της Κωνσταντινούπολης. Στην περιοχή της Μπάρας θα δημιουργηθεί ο πρώτος σιδηροδρομικός σταθμός της Θεσσαλονίκης. Γι’ αυτό η περιοχή θα χρειαστεί ανάπλαση. Το 1893, γάλλος μηχανικός των Ανατολικών Σιδηροδρόμων διευθέτησε το Λοξό Λάκκο και με κανάλι, οδήγησε τα νερά στο Θερμαϊκό.

Ο Γερμανός Adolf Struck, του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, περιγράφει τα παρακάτω στις εντυπώσεις του από την περιήγησή του στη Μακεδονία το 1908: "Αφήσαμε τη Θεσσαλονίκη από το προάστιο Τσαϊρ, που δημιουργήθηκε πριν 30 περίπου χρόνια, όταν μετά την κατεδάφιση των οχυρώσεων, τμήμα του πληθυσμού εγκαταστάθηκε έξω από τα τείχη. Προηγουμένως, η περιοχή Τσαϊρ, που σημαίνει λιβάδι, καθώς είχε λιμνάζοντα νερά, έμοιαζε με έλος στο οποίο φύτρωναν μερικά πλινθοποιεία και πολλά ανθυγιεινά πανδοχεία. Η κατασκευή του σιδηρόδρομου, που έκανε απαραίτητη την κάλυψη και αλλαγή κοίτης μερικών ρεμάτων, σε συνδυασμό με τη μεταγενέστερη τεχνητή επίχωση, συνέβαλε στην εξυγείανση του χώρου. Σήμερα καλύπτουν την περιοχή από την πόλη μέχρι τη θάλασσα εκτεταμένοι λαχανόκηποι. Οριο της περιοχής αποτελεί το κανάλι του ρέματος που βρίσκεται 4 χιλιόμετρα δυτικά των τειχών και κατασκευάστηκε μόλις πριν μια δεκαετία (σ.σ.: το 1893;). Χρησιμεύει στο να εκτρέπει δυτικά προς τη θάλασσα και να κρατά μακρυά από τον οικισμό τα νερά που απλώνονταν πάνω του καταστροφικά, όπως και πάνω από τις περιοχές των σιδηροδρομικών σταθμών. Αυτή η μεγάλη επιχείριση που ανέλαβε η Εταιρία Ανατολικών Σιδηροδρόμων, στοίχισε περίπου 1,75 εκατομμύρια μάρκα" (Τραγανού-Δεληγιάννη, 1994).

Το 1926, κατασκευάστηκε μια δεύτερη τάφρος που οδηγούσε τα νερά του Λοξού Λάκκου στο κανάλι του Δενδροποτάμου. Με τα έργα αυτά, εξαφανίστηκαν οι βάλτοι από τη δυτική πλευρά της πόλης.

Έξω από τα δυτικά τείχη και τη Ληταία Πύλη (Γενή Καπού), εκτός από ένα ακόμη τούρκικο νεκροταφείο, υπήρχε και ο τεκές (μοναστήρι) των Μεβλεβή Δερβίσηδων, ανάμεσα σε πανύψηλα κυπαρίσσια. Οι Μεβλεβήδες ήταν μουσουλμάνοι μοναχοί Σούφι, γνωστοί και ως "Περιστρεφόμενοι Δερβίσηδες" λόγω του τελετουργικού χορού τους. Εκεί, κάθε Πέμπτη απόγευμα, πήγαιναν πολλές ελληνικές οικογένειες και παρακολουθούσαν τους χορούς αυτούς (Βακαλόπουλος, 1983). Από το σημείο εκείνο, σύμφωνα με τον Δημητριάδη, περνούσε κι ένα ακόμα μικρό ρεματάκι που ήταν γνωστό ως χείμαρρος Aron, με διαδρομή παράλληλη με τα τείχη (ίσως αποτελούσε κι αυτό αμυντική τάφρο παλιότερα) που κατέληγε στην περιοχή των σημερινών δικαστηρίων.

Δίπλα στις εκβολές αυτού του χειμάρρου (που ήταν κοντά στις πρώην εκβολές του Λοξού Λάκκου) βρισκόταν και ο Εθνικός Κήπος, αργότερα γνωστός ως Bes Cinar (= Πέντε Πλατάνια) και μετά την απελευθέρωση ως "Κήπος των Πριγκήπων". Τον είχε ιδρύσει το 1867 ο Sabri Pasa, περιφερειάρχης της Μακεδονίας, σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της πόλης, μαζί με το γκρέμισμα του θαλάσσιου τείχους και τη διαπλάτυνση των κεντρικών οδών. Το 1889, θα γκρεμιστεί και το νοτιοανατολικό τμήμα του τείχους.

Η Ε. Δροσάκη (1985) αναφέρει πως "το Μπεχτσινάρ ήταν ένας μεγάλος περιφραγμένος χώρος δίπλα στη θάλασσα, με μεγάλα δέντρα, ανθισμένους κήπους, σιντριβάνια γεμάτα χρυσόψαρα κι ένα λούνα-παρκ με κούνιες κι αλογατάκια. Σκόρπια μέσα στα δέντρα ήταν χτισμένα σπιτάκια εξάγωνα, σαν παραμυθένια, κιόσκια και υπόστεγα με σκαλοπάτια και παράξενες στέγες. Τις ηλιόλουστες ημέρες του χειμώνα και όλο το καλοκαίρι, αμέτρητος κόσμος ερχόταν για περίπατο ή για μπάνιο στην όμορφη ακρογιαλιά, που στη μιά της άκρη ήταν οι καμπίνες λουομένων ανδρών και στην άλλη άκρη των γυναικών". Ο κήπος θα διατηρηθεί μέχρι την κατοχή. Παραμονές του πολέμου, οι ελληνικές αρχές θα επιτρέψουν την ανέγερση τεράστιων δεξαμενών πετρελαίου σ' εκείνο το σημείο (Βακαλόπουλος Α., 1983).

Σήμερα κι ενώ η δυσωδία της περιοχής είναι απερίγραπτη (οι "ιθύνοντες" σε κάθε προεκλογική περίοδο λένε πως τα βυρσοδεψεία, που στα απόβλητά τους περιλαμβάνονται και τοξικά βαριά μέταλλα, θα φύγουν από εκεί), θυμόμαστε αυτόν τον κήπο μόνο από τα παλιά ρεμπέτικα όπου ο Τσιτσάνης τραγουδούσε για το "Μπεχτσινάρι".

Β. ΤΑ ΡΕΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ

Είναι πραγματικά θλιβερό το ν' αναλογιστεί κανείς το τυχαίο της αστικοποίησης και το πόσο λίγο αυτή σεβάστηκε τις όμορφες περιοχές γύρω από τη Θεσσαλονίκη. Πολυκατοικίες, ασφαλτόδρομοι, εκκλησίες, γήπεδα και αθλητικά κέντρα φτιάχτηκαν πάνω από τις πρώην κοίτες των χειμάρρων. Το νερό, κατ' εξοχήν στοιχείο της ζωής, αντιμετωπίστηκε με εχθρότητα. Η ισοπέδωση ήταν ολοσχερής.

Στη δυτική περιοχή

Στην ευρύτερη δυτική περιοχή όπου παρατηρήθηκε μεγάλη εισροή πληθυσμού, κυρίως τις δεκαετίες του '20 και του '60, δημιουργήθηκαν ένα σωρό πρόχειρες εργατικές συνοικίες, με πλήθος αυθαίρετων κτισμάτων, ακόμη και μέσα στην κοίτη του Δενδροπόταμου...

Πλημμυρικές παροχές του Δενδροπόταμου ήταν γνωστές από παλιά. Τότε όμως δεν προκαλούσαν ζημιές επειδή η περιοχή της κοίτης του ήταν σχεδόν ακατοίκητη. Η ζημιογόνα επίδρασή τους άρχισε να αυξάνει μετά το 1960, ανάλογα με το ρυθμό οικοδόμησης γύρω από το χώρο της κοίτης (Κωττούλας, 1977).

Σήμερα είναι καλυμμένο το μεγαλύτερο τμήμα των παραχειμάρρων του Δενδροπόταμου ενώ το ανοιχτό του τμήμα εντοπίζεται κυρίως στην περιοχή της Σταυρούπολης και κοντά στις εκβολές του. Στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής του μέσα στην πόλη είναι διευθετημένος σε τσιμεντένια κοίτη. Ο Λοξός Λάκκος έγινε σχολεία, γήπεδα και λίγο πράσινο. Το τμήμα του ρέματος δίπλα από το στρατόπεδο Καρατάσου, έγινε η ...πυκνοδομημένη με αυθαίρετα οδός Μυτιλήνης! Το ρέμα της Ευκαρπίας, διαθέτει στο ανώτερο τμήμα του καλαμώνες, ιτιές και πλατάνια (σ' ενα σημείο του μάλιστα υπάρχει και πηγή με αγίασμα του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου). Περνά πίσω από το εργοστάσιο τσιμέντων ΤΙΤΑΝ (το 2000 ισοπεδώθηκε κι αυτό το τμήμα) και πιο κάτω η κοίτη του ξεχειλίζει από βιοτεχνίες, αποθήκες, αλλά και μια ολόκληρη συνοικία από χαμόσπιτα. Η μορφολογία της κοίτης καθώς και η διαδρομή ροής του Δενδροποτάμου έχει υποστεί την μεγαλύτερη αλλαγή της στους κλάδους της Ευκαρπίας τόσο από ανθρωπογενείς παράγοντες όσο και από τους μαιανδρισμούς του ρέματος. Το ρέμα του Ασβεστοχωρίου (ή Ξηροπόταμος), που έχει χαρακτηριστεί "Τοπίο Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους", συνεχίζει να μπαζώνεται, να χτίζεται και να γεμίζει σκουπίδια, μπάζα και ρύπανση.

Ο Δενδροπόταμος είναι ο σημαντικότερος χείμαρρος της πόλης. Μαζεύει τα νερά από όλη τη λεκάνη απορροής δυτικά της πόλης, αλλά και από τα βόρεια αφού ο Ξηροπόταμος επίσης καταλήγει στην κοίτη του (συνολική επιφάνεια λεκάνης απορροής: 11.500 εκτάρια, από τα οποία 3.500 αφορούν ορεινές περιοχές). Το μήκος του χείμαρρου μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα ξεπερνά τα 25 χιλιόμετρα, ενώ κοντά στην εκβολή του (στη περιοχή των δεξαμενών της Jet Oil στο Καλοχώρι) η μέγιστη παροχή του έχει φτάσει και τα 265 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο (Γρ. Ανάπτυξης και Προγραμματισμού Δ. Σταυρούπολης, 1995). Γενικά οι παροχές του χειμάρρου, την τελευταία δεκαετία αυξάνονται, καθώς η πόλη επεκτείνεται και οι δασικές και αγροτικές εκτάσεις στη λεκάνη απορροής του περιορίζονται. Αντίθετα η παροχετευτική του ικανότητα έχει μειωθεί σημαντικά από παράνομες επιχωματώσεις, αυθαίρετα και κατασκευές όπως π.χ. γέφυρες.

Οι πλημμύρες υπ' αυτές τις συνθήκες δεν είναι σπάνιες. Οι σοβαρότερες σημειώθηκαν το 1970, το 1972 (μετά την οποία συντάχθηκε μελέτη για την κάλυψη και διευθέτηση της κοίτης στο κατώτερο κατοικημένο τμήμα της) και το 1976 (το έργο τότε, ακόμη δεν είχε δημοπρατηθεί). Ο κ. Διονυσίου (1986), τότε Δήμαρχος Ευόσμου, αναφέρει ότι υπήρξαν καταστροφές νοικοκυριών κι ακόμη και ανθρώπινα θύματα. Για την πλημμύρα του 1976, ο καθηγητής κ. Κωτούλας (1977) αναφέρει μόνον καταστροφές κατοικιών, κοινόχρηστων χώρων, γεφυρών και προσθέτει: "Ευτυχώς δεν θρηνήσαμε θύματα. Σ' αυτό συντέλεσε και το γεγονός ότι συνέβη κατά τη διάρκεια της ημέρας". Ο ίδιος εκτίμησε την παροχή του χειμάρρου τότε, σε 130-150 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Αξίζει σ' αυτό το σημείο, να αναφέρουμε και τις εκτιμήσεις του καθηγητή σχετικά με τα αίτια αυτής της πλημμύρας:

1. Πτώση βροχής μεγάλου ύψους και ισχυρής εντάσεως.

2. Αύξηση του συντελεστή απορροής στο χώρο της λεκάνης του χειμάρρου, που οφειλόταν α) στις προηγηθείσες βροχές που είχαν κορέσει το έδαφος, β) στην οικοδόμηση του κατώτερου μέρους της λεκάνης, που επέφερε ισχυρή μείωση στη διηθητικότητα του εδάφους.

3. Παρεμβολή εμποδίων στη ροή του νερού στην κεντρική κοίτη (π.χ. σπίτια, σκουπίδια, βάθρα γεφυρών, ενίοτε και ανεπαρκείς διατομές).

4. Ανυπαρξία ρυθμιστικής υδρολογικής βλαστήσεως στη λεκάνη απορροής.

Εκτός της απειλής των πλημμυρών, ο Δενδροπόταμος συνεχίζει ν' αποτελεί τον αποδέκτη τόσο αστικών λυμάτων, όσο και βιοτεχνικών αποβλήτων. Αναλύσεις του Δήμου Ευόσμου είχαν φανερώσει από το 1982 πόσο τραγική ήταν η κατάσταση. Δημόσιοι παράγοντες, πολλές φορές θεωρούν τη ρύπανση ως έναν από τους κύριους λόγους για την μετατροπή των ρεμάτων σε υπόγειους οχετούς. Γι' αυτό όμως, δεν φταίνε τα ίδια τα ρέματα! Η ρύπανση θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί από τους ίδιους που την προκαλούν ή τους αρμόδιους φορείς. Βέβαια η διαφορά οικονομικού και πολιτικού κόστους είναι φανερή, οπότε την πληρώνει το ρέμα...

Γ. ΠΟΙΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ: ΜΠΑΖΩΜΑ Η ΑΝΑΠΛΑΣΗ; ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Περιοχή Δενδροπόταμου

Μπροστά στα προβλήματα τόσο των πιθανών πλημμυρών όσο και της δυσοσμίας και της ρύπανσης, η τοπική διοίκηση της περιοχής ζητούσε επί σειρά ετών τη μετατροπή του χειμάρρου σε υπόγειο αγωγό, και την κατασκευή δρόμου από επάνω, ο οποίος θεωρείται πως "θα δώσει μια ιδιαίτερη ανάπτυξη της περιοχής" (Διονυσίου, 1986)! Η 3η ΔΕΚΕ ικανοποίησε εκείνα τα αιτήματα.

Θα μπορούσε όμως να υιοθετηθεί μια άλλη πολιτική. Οι υποβαθμισμένες δυτικές συνοικίες δεν έχουν ανάγκη άλλο τσιμέντο και άσφαλτο. Το στοιχείο του νερού είναι σημαντικότατο για μια πόλη και η πορεία καταστροφής των ρεμάτων πρέπει να σταματήσει. Ο Δενδροπόταμος μπορεί να αναπλασθεί οικολογικά. Να φύγουν τα αυθαίρετα από την κοίτη και τις όχθες του (μεριμνώντας βέβαια για τους κατοίκους) και να δημιουργηθεί ζώνη βλάστησης με δενδροφυτεύσεις υδροχαρών ειδών δένδρων και θάμνων που θα κατακρατούν μεγάλο μέρος της παροχής του χειμάρρου.

Τα βιομηχανικά/βιοτεχνικά λύματα πρέπει να επεξεργάζονται στην πηγή τους. Οι εγκαταστάσεις φόρτωσης των τσιμέντων Ηρακλής που βρίσκονται στις εκβολές, όπως και οι δεξαμενές της Jet Oil και του στρατού θα πρέπει να απομακρυνθούν (και λόγω του ότι είναι επικίνδυνη η επαφή τους με την πόλη). Τέλος, οι αστικές περιοχές είναι φανερό ότι χρειάζονται πολεοδομική ανασυγκρότηση, για να μη θυμίζουν τριτοκοσμικές τενεκεδουπόλεις. Το δίκαιο αίτημα των κατοίκων για απομάκρυνση των στρατοπέδων και μετατροπή τους σε χώρους πράσινου, πρέπει επιτέλους να ικανοποιηθεί.

Oι διοικήσεις των Δήμων των Δυτικών Συνοικιών φαίνεται πως κατανοούν το όλο θέμα και σε έκδοση του 1995 (Γρ. Ανάπτυξης και Προγραμματισμού Δ. Σταυρούπολης) υιοθετούν τις πιο κάτω προτάσεις:

α. εξέταση βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων για τη διευθέτηση της κοίτης του Δενδοποτάμου με αναβάθμιση του ρέματος και όχι επικάλυψή του, στα σημεία όπου αυτό είναι δυνατό

β. έλεγχο των ανθρωπογενών επεμβάσεων που καταστρέφουν την υδρολογική και υδραυλική ισορροπία του ρέματος

γ. δημιουργία διαδημοτικού κλιμακίου ελέγχου παράνομων συνδέσεων αγωγών υγρών αποβλήτων και λυμάτων προς το Δενδροπόταμο

δ. ανάπλαση του τμήματος που βρίσκεται εκτός οικιστικής περιοχής σε περιαστικό παρόχθιο περίπατο που θα ενσωματώνει τους βυζαντινούς νερόμυλους

ε. διερεύνηση της αναγκαιότητας για δημιουργία φραγμάτων στερέωσης της κοίτης και ειδικά φράγματα αντιπλημμυρικής προστασίας στην ορεινή περιοχή

στ. δεξαμενές απόθεσης φερτών υλικών και φράγματα συγκράτησης των ανθρωπογενών υλικών όπως είναι τα σκουπίδια, τα μπάζα κ.α.

"Ο δρόμος του νερού"

Μια πολύ αξιόλογη πρόταση έχει γίνει από τον Πάνο Θεοδωρίδη (1995), η οποία αξίζει στήριξης και προώθησης: "Σήμερα, η τυχαία συνύπαρξη μεγάλου μέρους των βυζαντινών νερόμυλων με την περιφερειακή οδό της Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να υποβοηθήσει ένα δρόμο για πεζοπόρους, που ξεκινώντας από το ρέμα στο Ρετζίκι θα κατέβαιναν από τον υδραγωγό του Χορτιάτη μέσα από το ρέμα της Θέρμης, συναντώντας πλήθος τους βυζαντινούς νερόμυλους, αναστηλωμένους, διδακτικούς, με την ιστορία των δημητριακών και των μεταφορών σοφά μεταφερμένη σε επίκαιρες στάσεις".

Μια συνολική αντιμετώπιση και οικολογική διαχείριση

Η διαφορετική αντιμετώπιση των ρεμάτων είναι πια ένα αίτημα ευρείας αποδοχής. Στην ημερίδα που οργάνωσε το Τ.Ε.Ε. (Τμήμα Κ. Μακεδονίας) με θέμα "Τα ρέματα της Θεσσαλονίκης" στις 15 Δεκεμβρίου 1994, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν σε ορισμένα σημαντικά σημεία:

Να βρεθούν χώροι για την απόρριψη των μπάζων, που προέρχονται από δημόσια και ιδιωτικά έργα.

Να προστατευθεί και να επεκταθεί το Δάσος του Σέϊχ-Σού.

Να εκτελεστούν αμέσως τα πρωτόκολλα διοικητικής αποβολής των αυθαιρέτων από τα ρέματα, που εκκρεμούν.

Να αξιοποιηθούν τα ρέματα, με τη δημιουργία χώρων πράσινου και αναψυχής.

Να αρχίσει άμεσα μελέτη επικινδυνότητας, από την άποψη των πλημμυρών, για την περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης.

Να παραμείνουν οι χείμαρροι ανοικτοί.

Μια ακόμη ενθαρρυντική ένδειξη ήταν και απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας, τον Ιανουάριο του 1996, να μην επιτρέπεται καμμία πολεοδομική επέμβαση σε ρέματα, λίμνες και ποταμούς. Τα όριά τους, σύμφωνα με το ΣτΕ, έχουν συνταγματική προστασία κι είναι αδιανόητη όχι μόνο η δημιουργία νέων οικισμών, αλλά και η ανέγερση οποιουδήποτε κτίσματος (έστω και κοινωφελούς) κατά τη ροή τους.

Η νομοθετική προστασία όμως, πρέπει να συνοδευτεί και από εφαρμογή των οικολογικών και επιστημονικών αρχών στην πράξη, κάτι που δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα αφού το θέμα δεν θεωρούνταν σημαντικό και δεν υπήρχαν οι ανάλογες χρηματοδοτήσεις. Σήμερα, που φαίνεται να υπάρχει μια θετική κινητικότητα στο θέμα, δεν πρέπει να επικρατήσει μια εργολαβική λογική έργων στα ρέματα, με τη συνοδεία λίγου πράσινου, αλλά μια λογική οικολογικής αποκατάστασης και διαχείρισης ενός πολύτιμου οικοσυστήματος. Οι φυσικές χωμάτινες κοίτες με την ιδιαίτερη βλάστηση και πανίδα τους πρέπει να προστατευθούν, να διατηρηθούν, να μελετηθούν, να αναβαθμιστούν. Γι' αυτό προτείνουμε και τη δημιουργία μιας ιδιαίτερης υπηρεσίας (ή ενός γραφείου στα πλαίσια κάποιας υπηρεσίας), η οποία θα έχει στην αποκλειστική ευθύνη της τη διαχείριση των ρεμάτων.

Η συνειδητοποίηση της σημασίας του ρόλου των ρεμάτων ίσως οδηγήσει στο μέλλον τους κατοίκους των ελληνικών πόλεων, να θεωρούν σημαντικότερη τη διάνοιξη της παλιάς κοίτης των ρεμάτων από τη διατήρηση λίγων ακόμη στρεμμάτων τσιμέντου και ασφάλτου...


Πηγή
http://www.ecology-salonika.org

Σύμφωνα με τον Κτιριοδομικό Κανονισμό παρ.26 άρθρο 1 (ΦΕΚ 96Β/10.2.1987) ορίζεται σαν Ρέμα
"κάθε φυσική διαμόρφωση του εδάφους σε αποδέκτη και αγωγό των νερών της βροχής ή της τήξης του χιονιού ή των φυσικών πηγών και εξυπηρετεί την απορροή τους προς άλλους μεγαλύτερης
χωρητικότητας αποδέκτες ,φυσικούς ή τεχνητούς (ρέματα, ποτάμια, λίμνες ,θάλασσα κ.λ.π.) που
βρίσκονται σε χαμηλότερες στάθμες.
Το βασικό όμως είναι ότι τα ρέματα αποτελούν σημαντική περιβαλλοντική κληρονομιά και πρέπει να
αντιμετωπίζονται ως σημαντικό στοιχείο του οικοσυστήματος της πόλης και όχι μόνο σαν φυσικοί
υδραυλικοί υποδοχείς και αντιπλημμυρικοί αγωγοί.

1.Καθορισμός ορεινής - πεδινής κοίτης
Σύμφωνα με το Ν.Δ.3881/58 και της κοινής εγκυκλίου ΒΥΕ/35081/16.4.83 των Υπουργείων
Δημ.Έργων και Γεωργίας , οι Νομάρχες μαζί με τους Δ/ντες των Δ/νσεων Δασών κα των Τεχνικών
Υπηρεσιών καθορίζουν από κοινού, συγκεκριμένα και χαρακτηριστικά όρια διαχωρισμού της κοίτης κάθε ποταμού, χειμάρρου ή ρέματος του οικείου Νομού και να την χαρακτηρίσουν σε πεδινή και ορεινή. Ο διαχωρισμός αυτός οριοθετεί και τις αρμοδιότητες καθώς για την ορεινή κοίτη ευθύνη έχει η Δ/νση Δασών της Περιφέρειας ή του Νομού ενώ για την πεδινή η Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών της Ν.Α. Ο διαχωρισμός αυτός πεδινής -ορεινής κοίτης στον Νομό Θεσσαλονίκης έγινε με την Γ.Δ. 2085/16.8.83 Απόφαση Νομάρχη .

2. Αστυνόμευση των ρεμάτων
Η αστυνόμευση όλων των ρεμάτων σύμφωνα με το Π.Δ. 910/77 άρθρο 79 παρ.2β όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με το Νόμο για την Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και την Περιφέρεια είναι στην αρμοδιότητα της Δ/νσης Τεχνικών Υπηρεσιών της Ν.Α..
Οι αρμόδιοι υπάλληλοι για την αστυνόμευση των ρεμάτων είναι υπεύθυνοι για:
Τον εντοπισμό καταλήψεων ,επιχώσεων (μπαζώματα), ανεξέλεγκτες αμμοληψίες, απόρριψη στερεών
αποβλήτων(σκουπίδια) και γενικώς όλων των παράνομων ενεργειών που γίνονται στις κοίτες των
υδατορευμάτων.
Είναι υπεύθυνοι ,επίσης για την λήψη των προβλεπόμενων, από τη νομοθεσία διοικητικών και άλλων
μέτρων στις περιπτώσεις που διαπιστώθηκαν παράνομες ενέργειες στις κοίτες των υδατορευμάτων και τέλος είναι υπεύθυνοι για να ελέγχουν την κατάσταση που βρίσκεται η φυσική κοίτη των
υδατορευμάτων.
Η διαδικασία που πρέπει εφαρμόζεται για την αστυνόμευση των ρεμάτων καθορίζεται στο Π.Δ.
18/21/1924 (ΦΕΚ Α΄61) "Περί κωδικοποιήσεως του Ν.2853 και του από 10.12.1923 Ν.Δ/τος "περί
τροποποιήσεως και προσθήκης διατάξεων των εις τον Ν.2853 κλπ"στο αρθρ.17, όπου αναφέρει ότι
"ουδείς δύναται να κατασκευάσει άνευ άδειας εν τη κοίτη και τη περιοχή των πλημμυρών , των
ποταμών, χειμάρρων, ρυάκων , οχετών και διωρύγων.". Στο άρθρο 18 περιγράφονται οι εργασίες για
τις οποίες δεν μπορεί να εκδοθεί άδεια .
Συμπληρωματικά στο παραπάνω άρθρο έχουν εφαρμογή τα άρθρα 20,21 του ίδιου Π.Δ. και αφορούν
τα θέματα κατεδάφισης έργων που κατασκευάστηκαν παραβιάζοντας τα προηγούμενα άρθρα.
Επίσης στο Π.Δ./24.2.1932 "Περί του τρόπου βεβαιώσεως των περί την αστυνομία των δημοσίων
υδάτων παραβάσεων" (ΦΕΚ 51 Α΄/25.2.1932) καθορίζεται ο τρόπος βεβαιώσεως των παραβάσεων στα
ρέματα .Οι βεβαιώσεις γίνονται είτε αυτεπαγγέλτως είτε μετά από αίτηση ενδιαφερόμενου. Στο άρθρο 2 αναφέρεται στα στοιχεία που πρέπει να περιέχει το πρωτόκολλο της βεβαίωσης της παράβασης.
Για τα υπόλοιπα θέματα που αφορούν το πρωτόκολλο αυτό εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 24
παρ.2-5 του Π.Δ. 25.11.1929 "Περί κωδικοποιήσεως των περί κατασκευής και συντηρήσεως των οδών
κείμενων διατάξεων" όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 4 ΑΝ1966/1939 "Περί συμπληρώσεως των
περί εκτελέσεως δημοσίων έργων κείμενων διατάξεων . Πέρα από τα στοιχεία που σύμφωνα με τον
νόμο αυτόν , αναγράφονται στο πρωτόκολλο, στο άρθρο 4 αναφέρεται ότι το πρωτόκολλο διαβιβάζεται
και στον Εισαγγελέα.
Σχετικός είναι και ο Ν.4423/1929 (ΦΕΚ 320) "Περί του τρόπου βεβαιώσεως των φθορών υδραυλικών
έργων και εισπράξεως των προς επανόρθωσιν απαιτούμενων δαπανών" και αναφέρεται πάλι στο
περιεχόμενο του πρωτοκόλλου ,το οποίο κοινοποιείται στον παραβάτη και διαβιβάζεται στον Εισαγγελέα και στο Δημόσιο Ταμείο.
Η ουσία βέβαια της αστυνόμευσης των ρεμάτων βρίσκεται στην εφαρμογή στην πράξη των διατάξεων
αυτών . Στην πράξη λοιπόν παρατηρούμε αδυναμία για την αστυνόμευση των ρεμάτων καθώς συνήθως είναι αρμόδιος ένας/δύο υπάλληλοι σε ολόκληρο τον Νομό πράγμα που κάνει αδύνατη όχι μόνο την αστυνόμευση αλλά ακόμα και τον έλεγχο των καταγγελιών που γίνονται για συγκεκριμένες παραβάσεις στον Νομό.

3. Κατασκευή - Συντήρηση αντιπλημμυρικών έργων

Στο Π.Δ 910/77 άρθρο 79 παρ.2β) αναφέρεται ότι στην Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών της Νομαρχίας
υπάγονται "η κατασκευή ,επίβλεψης και συντήρηση των αρμοδιοτήτος της Δ/νσης ,ως και η λειτουργία
αστυνόμευσης των δημοσίων έργων και υδάτων". Επιπλέον για ρέματα που βρίσκονται εντός των ορίων του Νομού σύμφωνα με το άρθρο 7 παρ. 1β του Ν.2503/97 "Διοίκηση ,οργάνωση, στελέχωση της Περιφέρειας ,ρύθμιση θεμάτων για την τοπική αυτοδιοίκηση και άλλες διατάξεις" αναφέρει ότι "η
σύνταξη και θεώρηση των μελετών, η επίβλεψη και παραλαβή των έργων των δήμων και κοινοτήτων ,
των συνδέσμων τους ,των δημοτικών και κοινοτικών τους ιδρυμάτων ,των λοιπών νομικών τους
προσώπων δημοσίου δικαίου και των συμβουλίων περιοχής και όσα αφορούν στο τεχνικό μέρος των
εκτελούμενων έργων προμηθειών, τεχνικών εργασιών και μεταφορών των αυτών οργανισμών" είναι
αρμοδιότητες του Τμήματος Τεχνικής Υπηρεσίας Δήμων και Κοινοτήτων. Επίσης "τα τεχνικά θέματα πουαφορούν τη συ ντήρηση και λειτουργία των έργων και του εξοπλισμού των παραπάνω οργανισμών".
Στην ευρύτερη περιοχή του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης (εκάστοτε περιοχή
δραστηριότητας της Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. ) σύμφωνα με το Π.Δ.203/2002 άρθρο1 παρ.1β αρμόδια είναι η ΕΥΔΕ Αποχέτευσης και Επεξεργασίας Λυμάτων Μείζονος περιοχής Θεσσαλονίκης για "Έργα αντιπλημμυρικής προστασίας στην εκάστοτε περιοχή δραστηριότητας της ΕΥΑΘ ΑΕ. Η αρμοδιότητα της Ειδικής Υπηρεσίας συνίσταται στην εκπόνηση των πάσης φύσεως μελετών καθώς και τον έλεγχο αυτών, ως επίσης και στην επίβλεψη και τον έλεγχο κατασκευής των έργων του παραπάνω εδαφίου. Για τα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας η αρμοδιότητα επεκτείνεται και στο αντικείμενο συντήρησης" Τέλος στο άρθρο 5 του Ν.3010/2002 παρ.2 αναφέρεται ότι "Έργα αντιπλημμυρικής προστασίας σε υδατορέματα μπορεί να μελετώνται και να εκτελούνται από τους ΟΤΑ Α΄και Β΄βαθμού ή να ανατίθενται από αυτούς σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις , εφόσον τα συγκεκριμένα υδατορέματα βρίσκονται εξ ολοκλήρου εντός των διοικητικών τους ορίων

4. Οριοθέτηση ρεμάτων, δόμηση κοντά σε ρέματα, ιδιοκτησιακό καθεστώς
Η οριοθέτηση των υδατορεμάτων σύμφωνα με τον Ν.3010 άρθρο 5 παρ.1 συνίσταται στον καθορισμό
και την επικύρωση των πολυγωνικών γραμμών εκατέρωθεν της βαθιάς γραμμής του υδατορέματος ,οι
οποίες περιβάλλουν τις γραμμές πλημμύρας , τις όχθες ,καθώς και τα τυχόν φυσικά ή τεχνητά στοιχεία, που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του υδατορέματος .
Ο καθορισμός της οριογραμμής γίνεται σύμφωνα με το αρθρ.5 παρ.3 από τις αρμόδιες Υπηρεσίες που
μπορεί να είναι από το ΥΠΕΧΩΔΕ, την Περιφέρεια, ή την Ν.Α. ανάλογα με το ποιος συντάσσει το
τοπογραφικό διάγραμμα ,ύστερα από γνώμη του οικείου δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου και η
επικύρωση του καθορισμού γίνεται με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας ή του
Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ σε περίπτωση που το τοπογραφικό διάγραμμα συντάχθηκε με μέριμνα του
Υπουργείου αυτού, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης.

Όροι δόμησης σε περιοχή ρέματος
Η ισχύουσα νομοθεσία που πρέπει να εφαρμόζεται σήμερα προκειμένου να δομηθεί μια περιοχή που
βρίσκεται κοντά ή παρά το ρέμα ορίζεται από το άρθρο 6 του Κτιριοδομικού Κανονισμού Απόφαση
3046/304/30-1-1989 -ΦΕΚ 59/Δ/3.2.89.
Σύμφωνα με αυτό για ρέματα στα οποία έχουν καθοριστεί οι οριογραμμές ισχύουν τα εξής:
"Απαγορεύεται απολύτως η δόμηση μέσα στην έκταση που περικλείεται από τις οριογραμμές του
ρέματος. Επιτρέπεται η δόμηση έξω από την έκταση της προηγούμενης περίπτωσης σύμφωνα με τους
όρους δόμησης της περιοχής , μόνο εφόσον έχουν κατασκευαστεί τα έργα διευθέτησης του ρέματος.
Εάν δεν έχουν κατασκευαστεί τα έργα διευθέτησης του ρέματος , η δόμηση επιτρέπεται σε απόσταση
τουλάχιστον 10 μ. από την οριογραμμή."
Στα ρέματα των οποίων οι οριογραμμές δεν έχουν καθοριστεί η δόμηση επιτρέπεται σε απόσταση από
την οριογραμμή που ορίζεται προσωρινά από την πολεοδομική υπηρεσία:
"Μεγαλύτερη των 20 μ. σύμφωνα με τους όρους δόμησης της περιοχής ,χωρίς άλλους πρόσθετους
περιορισμούς.
Μικρότερη των 20 μ. μόνον εφόσον προηγουμένως έχουν εκτελεστεί τα τεχνικά έργα, που τυχόν
απαιτούνται κάθε φορά για την ελεύθερη ροή των νερών και την ασφάλεια του κτιρίου και των λοιπών
δομικών έργων, που πρόκειται να ανεγερθούν. Τα έργα αυτά πρέπει να έχουν εκτελεστεί τουλάχιστον
σε όλο το πρόσωπο που έχει προς το ρέμα το υπόψη οικόπεδο.

Ιδιοκτησιακό καθεστώς
Στον Ν.1650/86 στα άρθρα 18 έως 21 φαίνεται ότι τα υδατορέματα είναι αντικείμενα προστασίας και
διατήρησης και ορίζονται τα κριτήρια χαρακτηρισμού και οι αρχές προστασίας.
Στον Αστικό Κώδικα (άρθρα 967-971 και 1071-1074) καθορίζεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς των
ρεμάτων.

5. Εναπόθεση σκουπιδιών ,στερεών αποβλήτων, προϊόντων εκσκαφής στην κοίτη
χειμάρρων
Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (Ν.1650/86) στο άρθρο 12 περιγράφεται ο τρόπος διαχείρισης των
στερεών αποβλήτων και συγκεκριμένα στην παρ. 5 απαγορεύεται η ανεξέλεγκτη απόρριψη στερεών
αποβλήτων σε οποιοδήποτε φυσικό αποδέκτη .
Στις Υπουργικές αποφάσεις 69728/824/17.5.96, 11418/17.11.97, 19396/1546/18.7.97 κ.α.
αναφέρονται τα μέτρα ,οι όροι και οι προδιαγραφές για την διαχείριση στερεών και επικίνδυνων
αποβλήτων.
Τα παραπάνω βέβαια καταστρατηγούνται λόγω της ελλιπούς αστυνόμευσης και έτσι τα ρέματα πολύ
συχνά μετατρέπονται σε σκουπιδότοπους.
Τα προβλήματα που προκαλούνται από αυτό είναι προφανή (μόλυνση επιφανειακών και υπογείων
υδάτων, παρεμπόδιση της ελεύθερης ροής του νερού και αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος
γενικότερα).
Επιπλέον των διαδικασιών και των κυρώσεων που αναφέρονται στον Ν.1650/1986 , έχουν οι ισχύ και
οι διατάξεις που αφορούν την αστυνόμευση των ρεμάτων και προαναφέρθηκαν .
Πέρα όμως των νόμων και διατάξεων εκεί που υπάρχει υστέρηση είναι στην πρόληψη ,και πρόληψη
προέρχεται από την ενημέρωση των πολιτών για την σημασία που έχει ο σεβασμός στο φυσικό
περιβάλλον και ιδιαίτερα στον ρόλο που επιτελούν οι φυσικοί αποδέκτες. Η ενημέρωση συντελείται με συστηματική και οργανωμένη καμπάνια μέσω των ΜΜΕ αλλά και μέσω της εκπαίδευσης κλπ.
Μετά από όλα αυτά είναι φανερό ότι απαιτείται η συνεργασία πολλών συναρμόδιων φορέων αλλά και
περιβαλλοντική ευαισθησία που πρέπει να αναπτύξει ο κάθε πολίτης για να έχουμε ολοκληρωμένες και αποτελεσματικές επεμβάσεις

Πηγή.

Aραβίδου Kυριακή
Aγρ.Τοπ. Μηχανικός

Σχετικά...

Το ρέμα στον αστικό ιστό της Ευκαρπίας. Επαναξιολόγηση και επανακαθορισμός του ρόλου του ως στοιχείου επικοινωνίας και σύνδεσης των χώρων αναψυχής και των αστικών λειτουργιών της πόλης